رصدخانه تابش كيهاني «البرز» در سياهچال بوروكراسي!
طرح رصدخانه تابش كيهاني «البرز» كه با هدف توسعه تحقيقات بنيادي نجوم در ايران از سوي گروهي از اساتيد و پژوهشگران برجسته اخترفيزيك كشور دنبال ميشود، حدود 10 سال است كه در گير و دار مسايل بوروكراسي و عدم اختصاص زمين مناسب براي ساخت متوقف مانده است.
دكتر محمود بهمن آبادي، عضو هيات علمي دانشگاه صنعتي شريف و از مجريان طرح در گفتوگو با خبرنگار «علمي» خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، در اين رابطه اظهار داشت: طرح راه اندازي اين رصد خانه از سال 1371 آغاز شد و پس از بررسي‌هاي مختلف در مناطق نزديك تهران قرار شد در يكي از كوه‌هاي شمال غرب تهران، در ارتفاع 2600 متري از سطح دريا تاسيس شود. نمونه كوچكي از اين رصدخانه از چند سال قبل در پشت بام دانشكده فيزيك دانشگاه صنعتي شريف ساخته شده كه به مجموعه‌اي از آشكارسازهاي پرتوهاي كيهاني مجهز است و داده‌هاي توليدي آن در تحقيقات بنيادي نجومي استفاده ميشود.
وي درباره كاركردهاي علمي رصدخانه‌هاي تابش كيهاني گفت: پرتوهاي كيهاني - علي‌رغم نامشان كه به نظر مي‌رسد پرتو باشند - ذرات پر انرژي بارداري نظير الكترون، پروتون و هسته‌هاي اتمي ديگر تا آهن هستند كه از خارج جو به زمين مي‌رسند. اين ذرات از منابع مختلفي از جمله خورشيد، ستارگان معمولي، ابرنواخترها، ستاره‌هاي نوتروني يا دوتايي‌ها گسيل مي‌شوند. در تحقيقات نجوم، پرتوهاي كيهاني با تجزيه و تحليل داده‌هاي به دست آمده از اين ذرات و با توجه به مولفه‌هايي نظير اختلاف زماني عبور آنها از آشكار سازهاي مجاور، اطلاعات ارزشمندي درباره ماهيت اين ذرات از نظر نوع، انرژي و جهت گسيل آنها در كره سماوي به دست مي‌آيد. اين اطلاعات ما را با فعل و انفعالات مختلف كيهاني آشنا مي‌كند.
عضو هيات علمي دانشگاه صنعتي شريف خاطرنشان كرد: علي رغم آمادگي علمي و فني براي احداث رصدخانه در ابتداي اجراي پروژه به دليل اختلافاتي كه در زمينه اراضي اختصاص يافته به رصدخانه وجود داشت متوقف مانده بود، كه پس از رفع آنها هم اكنون در كميسيون رياست جمهوري تحت بررسي نهايي ميباشد.
وي تصريح كرد: اين پروژه حداقل به 20 هكتار فضاي باز نياز دارد كه بتوان ده‌ها دستگاه آشكار ساز (دتكتور) را در فواصل متناوب 10 متري نصب و از برآيند داده هاي آنها در اتاق مركزي رصد خانه براي تحقيقات نجومي مربوطه استفاده كرد. در آغاز پروژه پس از گزينش بعضي زمين‌ها در ارتفاعات مختلف و در فواصل مختلف از تهران، در کيلومتر 17 جاده کرج بالاي شهرک دانشگاه صنعتي شريف در ارتفاع 2600 متري از سطح دريا زمين مناسبي از نظر دسترسي آسان، امكان داشتن برق و داشتن جاده براي رفتن به ارتفاعات زياد انتخاب و از همان سال، براي شروع كار، پيش‌نمونه رصدخانه براي بررسي و تحقيقات اوليه براي ثبت داده‌هاي پرتوهاي كيهاني و پرتوهاي گاما راه‌اندازي شد؛ ولي مشكل اوليه در راه‌اندازي رصد خانه، ادعاي تملك سازمان جنگل‌باني و مراتع بر اين اراضي و مخالفت با احداث رصدخانه در آن به دليل نگراني از تبعات احداث اين مجموعه بر اكوسيستم منطقه بود؛ حال آن كه رصدخانه هيچ اختلال قابل توجهي در محل ايجاد نمي‌كرد.
عضو هيات علمي دانشكده فيزيك دانشگاه صنعتي شريف با ابراز اميدواري به اين كه مشكل تملك اراضي مورد نياز رصدخانه با مساعدت رياست جمهوري حل شود اظهار كرد: در حال حاضر روند پيگيري اين طرح به وزارت علوم رسيده و ظاهرا از طرف رياست جمهوري استعلامي از وزارت علوم خواسته شده كه مختصات محل به آنها داده شود كه وارد كميسيوني شده و تصميم نهايي گرفته شود.
دكتر بهمن آبادي با بيان اين كه بعد از ارائه كروكي دقيق مكان ايجاد رصدخانه، مسايلي چون بودجه مطرح شده است، عنوان كرد: در حال حاضر در مرحله‌اي قرار گرفته ايم كه وزارت علوم گفته آيا شما بودجه براي انجام چنين پروژه اي داريد؟ كه در مقابل به آنها گفته شده كه انجام اين طرح متعلق به وزارت علوم، تحقيقات و فن‌آوري و سپس متعلق به دانشگاه است و دانشگاه بايد چنين كاري را براي ما انجام دهد، البته دانشگاه نيز قول مساعدت را داده، اما اين كه تا چه اندازه عملي شود، مشخص نيست، بنابراين اجراي پروژه به نوعي معلق است.
عضو هيات علمي دانشكده فيزيك دانشگاه صنعتي شريف ادامه داد: البته تا حدي درخواست‌هاي بخش‌هاي مختلف دولتي و استعلام‌هاي مختلف آنها به‌جا و به حق است، چون بالاخره اين افراد مي‌خواهند بدانند كه در اصل چه كاري قرار است انجام شود. اما اين مسايل به قدري كند پيش مي‌رود كه واقعا نمي‌دانم چرا يك واگذاري بايد هشت، 9 سال به طول بيانجامد.
وي در خصوص بودجه اوليه مورد نياز براي ايجاد رصدخانه به ايسنا گفت: براساس برآوردي كه حدود هشت سال پيش و در ابتداي كار انجام شد، مبلغي معادل يك ميليارد تومان براي احداث رصدخانه به شكل ايده‌آل در نظر گرفته شد كه در حال حاضر مبلغ مناسبي نيست. در همان زمان مقرر شده بود كه دانشگاه از طريق سازمان برنامه و بودجه - سابق - بودجه اي را به مجلس پيشنهاد داده و تصويب شود كه آن نيز به دليل عدم واگذاري زمين مسكوت ماند.
عضوهيات علمي دانشگاه صنعتي شريف در ادامه اضافه كرد: رصدخانه تابش كيهاني يك كار بنيادي علمي است و براي انجام اين نوع كارها قطعا وزارت علوم بايد پيگير و حمايتگر باشد.
دكتر بهمن آبادي با بيان اين كه امكانات انساني فراتر از امكانات ابزاري كارساز است، اذعان كرد: من شك ندارم كه توانايي انساني ما بسيار بالاست و اگر از اين نيروها استفاده شود، ميتوان كار علمي مناسبي انجام داد و باعث رشد شد و در صورت وجود امكانات، مركزي در سطح پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي (IPM) تاسيس ميشود.
وي درباره سطح علمي اين پروژه بيان كرد: طبيعتا امكانات ما از نظر ابزار ضعيف‌تر از كشورهايي است كه در راس اين كار قرار دارند، اما فكر مي‌كنم كه از ديگر كشورها عقب نيستيم، چرا كه ايده‌هاي خوبي در اين زمينه وجود دارد، اما اين را هم بايد در نظر گرفت كه ابزار نيز بخشي از كار است و سعي شده كه ابزارها را نيز ارتقاء دهيم و يا ابزار جديدي را تهيه كنيم چه از نظر ساخت داخلي و چه ابزارهايي كه از خارج از كشور بايد فراهم شوند.
عضو هيات علمي دانشكده فيزيك دانشگاه صنعتي شريف در پايان با ابراز تاسف از پراكنده بودن اساتيد متخصص در اين حوزه، عنوان كرد: تمامي كساني كه در اين حوزه فعاليت مي‌كنند، در حال حاضر در دانشگاههاي مختلف داخل كشورمشغول به كاربوده و اگر امكاناتي فراهم شود كه آنها جذب شوند، ميتوان همكاري خوبي را در ارتباط با اين پروژه انجام داده و از اين پراكنده كاري‌ها جلوگيري كرد و فكر مي‌كنم ايجاد رصدخانه سبب ميشود كه كارهاي علمي بسياري در اين حوزه انجام و از پراكندگي متخصصان جلوگيري شود.
راه اندازی سیستم GPS در ماه 
چین و سفینه ای که به ماه میفرستد
این وبلاگ زیر نظر گروه ستاره شناسی سپهر نیلگون و به یاری آقای کارن مولاوردی خانی فعالیت می کند.از مشتاقان به علم نجوم و فضا خواهشمندیم در صورت تمایل به همکاری،با ایمیل وبلاگ ارتباط برقرار کنند.